نقش توانمندسازی و توسعه دانش زنان در تعالی بخشی به فرایند تعلیم و تربیت

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی طنین یاس - کردستان : از نظر قرآن، زن و مرد از نظر هويت انساني و بهره هاي روحي و ايماني برابرند، با وجود اين، خداوند در قرآن، به جز يک استثنا (الاحزاب/28ـ34 ) زنان را مورد خطاب قرار نداده است، به ويژه در آيات احکام اجتماعي و خانوادگي، جايي که مخاطب مستقيم آيات مردان اند، همواره از زنان با صيغه غايب ياد کرده است. روحانی مشهدی(1393) در مقاله خود، اين مساله را از منظرهاي وظايف الهي اجتماعي در قرآن تحليل و با سيره زنان الگو در قرآن و اسلام تطبيق داده است. تفسیر این محقق به این صورت است که خداوند در تقسيم نقش هاي خانوادگي و اجتماعي، زنان را براي «نقش پنهان» برگزيده، همان گونه که برخي بندگان برگزيده ی خود را در چنين جايگاهي نهاده است. "نقش پنهاني" نه تنها از ارزش و اثر نقش وی نمي کاهد، بلکه در مواردي ارزشمندتر و موثرتر است. به دیگر بیان، ياد کردن خداوند از زنان در آيات احکام اجتماعي و خانوادگي با ضمير غايب، براي اشاره به نقش پنهان آنان در اين عرصه است. اینکه در اسلام نقش و وظیفه اصلی زنان در خانواده بوده و نقش آنان در اجتماع شاید کمتر دیده شده، سرّی است که اگر درست رمز گشایی نگردد، شاید ابهامات و کج باوری هایی در حوزه وظایف و نقش زنان و جایگاه انسانی آنان ایجاد نماید.
هدف از این نوشتار، روشن تر نمودن نقش مادران در امر تعلیم و تربیت است. به این معنا که در ورای وظایف تعریف شده مادر، که اکثر افراد جامعه نگاه محدودی به ابعاد مختلف و گسترده نقش وی در امر تربیت دارند، به نقش استراتژیک مادران و زنان در حوزه تعلیم و تربیت و لزوم توانمندسازی و ارتقای دانش آنان اشاراتی هر چند مختصر بنماید.
اگر مفهوم تربیت را پرورش و پروراندن، بار آوردن، آموزش، تغییر رفتار، جامعه پذیری، ایجاد آمادگی، تشکیل ذهن و پرورش قوای ذهنی(ملکی، 94) عنوان کنیم؛ انجام امری به این حد مهم نیازمند دانش و تجربه خاصی است. به همین علت است که متولیان امر تربیت در طول تاریخ بزرگانی در حوزه های علمی، دینی و حتی در جوامع ابتدایی کهنسالان هر قوم و طایفه ای بودند و امروزه نیز نظام آموزشی و مدارس به طور رسمی انجام این مهم را بر عهده دارند. این امر نشان دهنده ارزش والای تربیت و استراتژیک بودن آن در پیشرفت جامعه بوده که تربیت معلمان و مربیانی متخصص و افرادی با مهارت که خود نیز الگوی عملی درستی در این زمینه باشند، در اولویت است.
از طرفی هم، خانواده هسته نخستین جامعه و از عوامل اصلي انتقال فرهنگ، اندیشه، اخلاق، سنت‏ها و عواطف از نسلي به نسل دیگر است. در میان اعضاي خانواده بیشترین سهم تأثیرگذاري بر فرزند از آن مادران است؛ به ویژه در خانواده‏هایي که شیوه‏اي زیست‏طبیعي، و مطابق با الگوها و سنت‏اسلامي دارند. پس خانواده و مدرسه را می توان دو بال یک پرنده دانست که امر رشد و پرورش فرزندان و نسل نو ظهور جامعه را بر دوش داشته و به پرواز درمی آورند. اگر مادران و زنان در خانواده و جامعه از توان بالای علمی، فکری، دانشی و مهارتی برخوردار نباشند یکی از بال های این پرنده ناقص خواهد بود و رشد و تعالی هرگز محقق نخواهد شد. پس نقش زنان و مادران در چنین قرایندی بسیار تخصصی و مهم خواهد بود.
اگر بخواهیم فرایند تربیت فرزندان در مسیری هماهنگ از سوی خانه و جامعه اتفاق افتد، باید مسیر رشد و توانمندسازی زنان را هموار نمود. حوزه هایی که زنان و مادران بیشتر به رشد نیاز دارند، حوزه های علوم تربیتی، اجتماعی و حتی اقتصادی است. چرا که اگر مادران و زنان یک جامعه از اصول روانشناسی رشد، علوم دینی، علوم جامعه شناسی، علوم اخلاقی و امور اقتصادی بی بهره باشند، نمی توانند الگوی عملی مناسبی برای فرزندانشان باشند. توسعه و افزایش آگاهی و توانمندی زنان، از سه بعد به پیشرفت و توسعه جامعه منجر می شود. اول اینکه نیمی از جامعه متعهدانه تر و اصولی تر در فرایند زندگی و حضور در خانواده و اجتماع عمل می کند. دوم اینکه زنان که بیشترین بار تربیتی را برعهده دارد، وظیفه خود را در امر تربیت، به درست ترین و علمی ترین شیوه انجام خواهند داد. سوم اینکه در سطحی برابر با مردان از نظر رشد فکری، عملکردی، اجتماعی و حتی اقتصادی خواهند بود که این امر از بسیاری از پدیده های نامطلوب جامعه جلوگیری می نماید. بنابراین، می توان یکی از مهمترین راهکارهای حل مشکلات جامعه که مهمترین شان مباحث تربیتی است را توانمندسازی و ارتقای دانش و موقعیت زنان عنوان نمود.
توانمندسازی به چه معناست؟
توانمندسازی به معنای قدرت بخشیدن است و این یعنی به افراد کمک کنیم تا احساس اعتماد به نفس خود را بهبود بخشند، بر ناتوانی یا درماندگی خود چیره شوند و در افراد شور و اشتیاق فعالیت ایجاد و انگیزه‌های درونی آنان را برای انجام دادن وظیفه بسیج کنیم. (بلانچارد، کارلوس و راندولف ۲۰۰۳). بر پایه این استدلال اگر توانمندسازی زنان به مثابه فرآی
ندی کلیدی به تکامل نرسد، توسعه و پیشرفت جامعه نمود عینی نخواهد یافت. چرا که راه پوییدن و گام زدن در مسیر توسعه جامعه، گذر از منزلگاه توسعه توانمندی های زنان را ناگزیر می‌کند.
توانمندسازی از ابعاد بسیاری می تواند مورد بحث باشد. اما تاکید این مطالعه، بر بعد دانش زنان است. اگر چه منافع اقتصادی، اجتماعی، سیاسی با متغیرهایی همچون آموزش و اشتغال در تضمین توانمندسازی زنان حیاتی و تسریع‌کننده هستند، اما تنها عامل زمینه‌ای که می‌توانند فرایند توانمندسازی را پرورش دهد، ارتقای سطح دانش زنان است. برای دستیابی به این مهم باید زنان در جهت منافع خویش گام بردارند و منتظر توانمندسازی از بالا به پائین (از طرف دولتمردان) نباشند. در تحقیقی که توسط کتابی و همکاران (1382) بر روی عوامل موثر بر توانمندسازی زنان صورت گرفت، نشان داده شده است که افزایش سطح تحصیلات، بهبود وضع سلامت، برخورداری از حق مالکیت قانونی، رفع تبعیض از بازار کار و حذف باورهای سنتی در افزایش توانمندی زنان نقش موثر دارد. از میان این متغیرها، افزایش سطح تحصیلات بیشترین تاثیر مستقیم و سایر متغیرها تاثیر غیر مستقیم در توانمندسازی دارند.
جایگاه توانمندسازی و توسعه دانش زنان در تربیت
امروزه شاهد پررنگ شدن نقش مادران در امر تربیت و آموزش هستیم. به گونه ای که در حال تبدیل شدن به بخشی از نظام آموزشی هستند. چرا که با ایجاد شرایط جدید در امر تحصیل و آموزش فرزندان و مجازی شدن آموزش ها، نقش مادران در تربیت ابعاد بیشتری به خود گرفته است. اگر در گذشته، مادران بیشتر نقش تامین غذا و ایجاد محیط امن در خانواده و رفع نیازهای زیستی فرزندان خود را بر عهده داشتند، امروزه در فرایند آموزش و یادگیری فرزندانشان خواسته و ناخواسته ورود نموده اند. با نگاهی به وضعیت تحصیل دانش آموزان به صورت مجازی در طی دو سالی که رفت، افت تحصیلی و کاهش یادگیری آنان را شاهد بوده ایم. بررسی دقیق این وضعیت، عوامل مختلفی را ممکن است مطرح نماید. از جمله عدم دسترسی برخی افراد و خانواده ها به اینترنت، عدم در اختیار داشتن ابزارهای ارتباطی مثل گوشی همراه و تبلت، عدم آماده سازی معلمان جهت آموزش های آنلاین و غیره. اما با وجود همه این عوامل، نقش والدین در این خصوص می تواند از دیگر عوامل اثرگذار باشد. هرچه آگاهی و توانایی والدین مخصوصا مادران که در ارتباط بیشتری با فرزندانشان هستند، بالاتر باشد، رفع موانع ذکر شده و ایجاد شرایطی مطلوب جهت بهبود یادگیری فرزندان بهتر صورت می گیرد.
مادران توانمند، مربیان شایسته ای برای فرزندان خواهند بود و آگاهانه تر امر تربیت و آموزش را به پیش خواهند برد. احساس مسئولیت در چنین مادرانی به مراتب بیشتر بوده و سطح ارتباط مادران با اولیای مدرسه و همکاری با آنان بیشتر است. اگر به وضعیت نظام آموزشی کشورهای پیشرفته نگاهی بیاندازیم، ارتباط خانه و مدرسه به مراتبط بسیار بیشتر از وضعیتی است که اکنون جامعه ما در این زمینه داراست.
نتیجه گیری
نقش توسعه دانش مادران در تربیت ابعاد بسیاری دارد که بررسی هریک از آنها به چندین مطالعه و مقاله علمی نیاز دارد. لذا، بحث درباره همه این ابعاد نیازمند مباحث متوالی است که در این گفتار نمی گنجید. همانطورکه عنوان شد هدف از این نوشتار، صرفا بازتعریف نقش مادران و تاکید بر ارتقای توانمندی ها و سطح دانش آنان بود که ورای نقش های تعریف شده، به گشودن دریچه هایی نو در باب نقش زنان در حوزه تعلیم و تربیت است.
با توجه به مطالبی که در بخش های پیشین عنوان شد، زنان در امر تعلیم و تربیت، چه به عنوان مادر در خانواده، چه به عنوان معلم در مدرسه و چه به عنوان فرد در اجتماع، از جایگاهی مشخص و مهم برخوردارند. اشاره به نقش پنهان زنان در امر تربیت و اجتماع که از نگاه قرآن در ابتدای متن اشاره شد، می تواند دلیل محکمی باشد برای اهمیت نقش زنان و الزام در بازتعریف نمودن نقش آنان باشد. همانطور که اشاره شد، نقش های پنهانی، نشان دهنده اهمیت و در عین حال دو لبه بودن آن است. به این معنی که عدم توجه به نقش زنان و مادران در امر تربیت و توسعه جامعه، می تواند به انحطاط کشیدن آن جامعه منجر شود. اما از سویی دیگر، توجه به رشد و توسعه دانش زنان می تواند مسیر جامعه را از انحطاط نجات داده و جامعه را در مسیری درست به حرکت درآورد.
بنابراین تعریف وظیفه و جایگاهی به عنوان مربیان تعلیم و تربیت برای زنان منجر به ایجاد ضرورت در توانمندسازی و ارتقای دانش آنان باشد و این امر جزئی از اصول اساسی جامعه خواهد گردد که هم در سطح سیاستگذاری های کلان، هم در سطوح پایین تر سازمانی و هم در سطح فردی مورد توجه خواهد بود. ایجاد زمینه های برابر تحصیلی و تدوین برنامه های آموزشی برای خانواده ها و بالاخص مادران، برگزاری دورهای تربیتی و آماده سازی زنان جهت ورود به نقش مادری و تعیین بودجه برای عملیاتی نمودن وتوسعه این برنامه ها می تواند مسیر ذکر شده را هموار سازد.
با تدوین چنین خط مشی ها و اجرایی نمودن چنین برنامه هایی، می توان این تصور را ایجاد نمود که جامعه ی ما جامعه ای خواهد بود که از نظر تربیت نسل جدید و از نظر توسعه توانمندی ها و کشف استعدادهای فرزندان در مسیری هموار قرار گرفته است؛ چرا که در کنار مدرسه و نظام آموزشی، جامعه ما دارای مادرانی توانمند و شایسته در امر تربیت است که هم دوش معلمان و مربیان آموزشی، فرایند تعلیم و تربیت را به طور هماهنگ به پیش برده و شکوفایی توانایی ها و استعداد فرزندان و دانش آموزان را به امری مسلّم مبدل خواهد نمود.
در پایان محقق پیشنهاد می کند که با توجه با اینکه هر یک از ابعاد مطرح شده در این مطالعه، می تواند در قالب چندین مقاله علمی مورد بحث قرار بگیرد، به دانشجویان، محققان و علاقه مندان به حوزه تربیتی پیشنهاد می گردد به ابعاد مختلف مطرح شده از نقش زنان در امر ترعلیم و تربیت فرزندان مخصوصا در شرایط آموزشی ایجاد شده به شیوه مجازی، به عنوان یک موضوع تحقیقی بنگرند و در صورت تمایل به انجام پژوهش در این رابطه بپردازند.
انتهای پیام/*