ترسیم زن اساطیری در شاهنامه فردوسی؛ لطافتی توأم با عفاف، نجابت و حضور اجتماعی پرقدرت

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی طنین یاس - آذربایجان شرقی: دکتر رقیه همتی ، استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور مرکز مرند در یادداشتی به ترسیم چهره زن اساطیری در شناهنامه پرداخت.
فردوسی شاعر بلندآوازۀ ایران در اثر جاویدان خود شاهنامه، به عنوان میراث فرهنگی ایرانیان باستان همچون آیینه ای تمام نما به نکات مختلف زندگی و آداب و رسوم اجتماعی مردم آن زمان با نگاهی ایرانی- اسلامی پرداخته است. آنچه از مطالعۀ این اثر در مقطع های مختلف زمانی به دست می آید نگاه دوگانه به زنان در شاهنامه است که گاه زنان مطرود و از عرصۀ اجتماع دور هستند و زمانی دیگر زن آرمانی را شاهد هستیم که آرمانی است و در کنار مردان نقش آفرینی می کند. فردوسی هم به دلیل دین و مذهبی که دارد غالباً از زنان با عفاف و حجاب یاد می کند و از آنها با عناوین «پوشیده روی» و «پوشیده رخ» یاد می کند. فردوسي در داستان ضحاک و دختران جمشيد، آن‌گاه که از «ارنواز» و «شهرناز» نام مي‌برد، از آنها به پوشيده‌رويي ياد مي‌کند و مي‌گويد:
هم، آواز پوشيده‌رويان اوي نخواهم که آيد ز ايوان به کوي (فردوسی: ۵: ۳۱۷)
حجاب و پوشیدگی زنان در شاهنامه باعث دور بودن آنها از اجتماع نیست. بلکه برعکس، آنها در عرصه های مختلف همچون جنگ، پادشاهی و ... حضور پررنگ دارند. تا جایی که بعضی از آنها همچون «همای دختر بهمن»، «پوران دخت» و «آزرم دخت» به مقام پادشاهی هم می رسند. و نکتۀ مهم دیگری که جایگاه والای زنان را در ایران باستان نشان می دهد نام های زیبا و دلنشین آنهاست که اگر اهمیتی نداشتند هیچ وقت فردوسی با نام-های خاص و شخصیت های فردیت یافته از آنها نام نمی برد و تنها با عناوین زن و ضعیفه و گوشیده روی و ... در پشت گرد و غبار تاریخ رنگ می باختند و به فراموشی سپرده می شدند.
حجاب و حضور زنان در اجتماع:
مسألۀ عفاف و حجاب زن ایرانی در جای جای شاهنامه قابل مشاهده است و ذکر تمام ابعاد این شخصیت ارزشمند در این مقال کوتاه نمی گنجد. زن در شاهنامه انسانی زیبا و لطیف است. دلاوری و شاعت از دیگر نکات مثبت زنان در این اثر است که نمونۀ بارز آن را در چهرۀ «گردآفرید» در داستان رزم «رستم و سهراب» می توان دید که در کنار دژ سپید به نبرد سهراب می آید و او را شگفت زده می کند و تا زمانی که کلاهخود از سرش کنار نرفته است تشخیص زن بودن او سخت است و این نشانگر عفاف زن ایرانی است. فرنگیس زن شجاع دیگر است که پدر خود را از عواقب گشته شدن سیاوش آگاه می کند. «سيندخت (مادربزرگ رستم، مادر رودابه) را مادري مهربان و واقع‌بين، آگاه، هوشيار و سياست‌مداري مدبر و شجاع مي‌داند». (معصومي دهقي، ۱۳۸۳: ۲۸)
عشق و عفاف از مقوله های دیگری است که با شخصیت زنان در شاهنامه عجین شده است. برخلاف سایر داستان های عاشقانه در شاهنامه زنان عاشق پهلوانان می شوند ولی رفتار و حرکتی دور از اخلاق در آنها دیده نمی شود. به عنوان مثال از عشق رودابه به زال و نیز تهمینه به رستم می توان اشاره کرد. داستان «زال و رودابه» یکی از زیباترین داستان های بزمی شاهنامه است.
حجاب زن ایرانی و تورانی در متن شاهنامه قابل استناد است به عنوان نمونه از زبان منیژه دختر افراسیاب تورانی می شنویم «منیژه منم دخت افراسیاب برهنه ندیده تنم آفتاب» و این سخن نشان دهندۀ پوشیدگی و حجاب در دورۀ باستان است.
«در حقيقت، در ميان ادبيات منظوم گذشته، شاهنامه تنها کتابي است که زن، نقش اساسي در آن ايفا مي‌کند. در شاهنامه، ما زندگي زناني را مي‌خوانيم که تأثير شگرفي در ايجاد بعضي از وقايع دارند. در اين کتاب، ما به جز چند مورد جزئي، شاهد فعاليت گسترده زنان هستيم و با توجه به جامعه مردسالار آن دوره، چنين توجه به زن و مادر، بسيار جالب به نظر مي‌رسد». (يزداني، ۱۳۸۶: ۹۴)
نتیجه گیری:
زن به عنوان شخصیتی آرمانی در شاهنامه هم دارای عفاف و حجاب است و هم خرد و دلاوری و اخلاق نیکو دارد و به عنوان مشاور و جنگاور و پادشاه و ... دوشادوش مردان در جامعه ایفای نقش می کند. و حجاب و پوشیدگی او مانع از حضور او در اجتماع نیست. او در زندگی فردی زنی لطیف و زیبا و زمان دیگر مادری مهربان و دلسوز است و در زندگی اجتماعی مشاوری باخرد و جنگاوری شجاع و پادشاهی بادرایت است. و می-توان گفت زن از دوران پیش از اسلام در ایران دارای ارج و قرب بوده است و بعد از ورود اسلام بر ارزش اعتبار او بیش از پیش افزوده می شود و هر روز شاهد حضور زنان و دختران بادرایت در رأس امور در ایران عزیز و سربلندمان هستیم.
فردوسي، ابوالقاسم. (۱۳۷۹). شاهنامه. به کوشش: دکتر سعيد حميديان، تهران: قطره.
يزداني، زينب. (۱۳۸۶). زن و شعر. تهران: تيرگان.
معصومي دهقي، احمدرضا. (۱۳۸۳). زناشويي در شاهنامه. اصفهان: نقش خورشيد.
انتهای پیام/*