شرح جزء ۱۵ قرآن| اهمیت احسان و نیکی به پدر و مادر

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی طنین یاس - در ادامه انتشار شرح آیات منتخب قرآن و در پانزدهمین روز از ماه مبارک رمضان شرح و تفسیر آیات منتخب جزء‌ ۱۵ قرآن کریم بر اساس تفسیر نور به همراه توضیحات حجت‌الاسلام محسن قرائتی تقدیم می‌شود.
آیه ۲۳ سوره مبارکه اسراء
«وَ قَضي‏ رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیاهُ وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً إِمَّا یبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلًا کَرِیماً» پروردگارت مقرّر داشت که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکي کنید. اگر یکي از آن دو یا هر دو نزد تو به پیري رسیدند، به آنان «اف» مگو و آنان را از خود مران و با آنان سنجیده و بزرگوارانه سخن بگو.
شرح آیه ۲۳ سوره مبارکه نساء توسط حجت‌الاسلام قرائتی
احسان به پدر و مادر در روایات اهل بیت (ع)
در احادیث، در مورد احسان به والدین بسیار سفارش شده و از آزردن آنان نکوهش به عمل آمده است: پاداش نگاه رحمت به والدین، حج مقبول است. رضایت آن دو رضاي الهي و خشم آنان خشم خداست. احسان به پدر و مادر عمر را طولاني مي‌‏کند و سبب مي‏‌شود که فرزندان نیز به ما احسان کنند. در احادیث آمده است: حتّي اگر تو را زدند، تو «افّ» نگو، خیره نگاه مکن، دست بلند مکن، جلوتر از آنان راه نرو، آنان را به نام صدا نزن، کاري مکن که مردم به آنان دشنام دهند، پیش از آنان منشین و پیش از آنکه از تو چیزي بخواهند به آنان کمک کن.[۱]
مردي مادرش را به دوش گرفته طواف مي‏‌داد، پیامبر را در همان حالت دید، پرسید: آیا حقّ مادرم را ادا کردم؟ فرمود: حتّي حقّ یکي از ناله‏‌هاي زمان زایمان را ادا نکردي.[۲] از پیامبر اکرم صلي الله علیه و آله سؤال شد: آیا پس از مرگ هم احساني براي والدین هست؟ فرمود: آري، از راه نماز خواندن براي آنان و استغفار برایشان و وفا به تعهّداتشان و پرداخت بدهي‏‌هایشان و احترام دوستانشان.[۳]
مردي از پدرش نزد پیامبر شکایت کرد. حضرت پدر را خواست و پرسش کرد، پدر پیر گفت: روزي من قوي و پولدار بودم و به فرزندم کمک مي‏‌کردم، امّا امروز او پولدار شده و به من کمک نمي‌‏کند. رسول خدا صلي الله علیه و آله گریست و فرمود: هیچ سنگ و شني نیست که این قصه را بشنود و نگرید! سپس به آن فرزند فرمود: «انت و ما لک لا بیک» تو و دارایي‌‏ات از آنِ پدرت هستید.[۴] در حدیث آمده است: حتّي اگر والدین فرزند خود را زدند، فرزند بگوید: «خدا شما را ببخشد» که این کلمه همان «قول کریم» است.[۵]
احسان به والدین، از صفات انبیاست
احسان به والدین، از صفات انبیاست. چنانکه در مورد حضرت عیسي علیه السلام، توصیفِ «بَرًّا بِوالِدَتِی»[۶] و در مورد حضرت یحیي علیه السلام «بَرًّا بِوالِدَیهِ»[۷] آمده است. والدین، تنها پدر و مادر طبیعي نیستند. در برخي احادیث، پیامبر اکرم صلي الله علیه و آله و امیرالمؤمنین علیه السلام پدر امّت به حساب آمده‌‏اند. «أنا و عليّ ابوا هذه الامّة»[۸] همچنان که حضرت ابراهیم، پدر عرب به حساب آمده است.[۹] «مِلَّةَ أَبِیکُمْ إِبْراهِیمَ»[۱۰]
اگر والدین توجّه کنند که پس از توحید مطرحند، انگیزه‏ دعوت فرزندان به توحید در آنان زنده مي‌‏شود. «قَضي‏ رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیاهُ وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً»
پیام‏‌هایی از آیه ۲۳ سوره مبارکه اسراء
۱- توحید، در رأس همه‏ سفارش‏‌هاي الهي است. «قَضي‏ رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیاهُ»
۲- خدمت‌گزاري و احسان به پدر و مادر، از اوصاف موحّد واقعي است. «أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیاهُ وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً»
۳- فرمانِ نیکي‏ به والدین مانند فرمانِ توحید، قطعي و نسخ ‏نشدني است. «قَضي‏»
۴- احسان به والدین در کنار توحید و اطاعت از خداوند آمده است تا نشان دهد این کار، هم واجب عقلي و وظیفه انساني است، هم واجب شرعي. «قَضي‏ رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیاهُ وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً»
۵- نسل نو باید در سایه‏ ایمان، با نسل گذشته، پیوند محکم داشته باشند. «أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیاهُ وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً»
۶- در احسان به والدین، مسلمان بودن آنها شرط نیست. «بِالْوالِدَینِ إِحْساناً»
۷- در احسان به پدر و مادر، فرقي میان آن دو نیست. «بِالْوالِدَینِ إِحْساناً»
۸- نیکي به پدر ومادر را بي‏‌واسطه و به دست خود انجام دهیم. «بِالْوالِدَینِ إِحْساناً»
۹- احسان، بالاتر از انفاق است و شامل محبّت، ادب، آموزش، مشورت، اطاعت، تشکّر، مراقبت و امثال اینها مي‌‏شود. «بِالْوالِدَینِ إِحْساناً»
۱۰- احسان به والدین، حدّ و مرز ندارد. «بِالْوالِدَینِ إِحْساناً» (نه مثل فقیر، که تا سیر شود، و جهاد که تا رفع فتنه باشد و روزه که تا افطار باشد.)
۱۱- سفارش قرآن به احسان، متوجّه فرزندان است، نه والدین. «وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً» زیرا والدین نیازي به‏ سفارش ندارند و به طور طبیعي به فرزندان خود احسان مي‏‌کنند.
۱۲- هرچه نیاز جسمي وروحيِ والدین بیشتر باشد، احسان به آنان ضروري‌‏تر است. «یبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ»
۱۳- پدر و مادر سالمند را به آسایشگاه نبریم، بلکه نزد خود نگهداریم. «عِنْدَکَ»
۱۴- وقتي قرآن از رنجاندن سائل بیگانه‏‌اي نهي مي‏‌کند، «أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ» تکلیف پدر و مادر روشن است. «وَ لا تَنْهَرْهُما»
۱۵- هم احسان لازم است، هم سخن زیبا و خوب. «إِحْساناً ... قُلْ لَهُما قَوْلًا کَرِیماً» بعد از احسان، گفتار کریمانه مهم‏ترین شیوه‏ برخورد با والدین است.
۱۶- در احسان به والدین و قول کریمانه، شرط مقابله نیامده است. یعني اگر آنان هم با تو کریمانه برخورد نکردند، تو کریمانه سخن بگو. «وَ قُلْ لَهُما قَوْلًا کَرِیماً»
آیه۲۴ سوره مبارکه اسراء
«وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانِی صَغِیراً» و از روي مهرباني و لطف، بالِ تواضع خویش را براي آنان فرودآور و بگو: پروردگارا! بر آن دو رحمت آور، همان‌گونه که مرا در کودکي تربیت کردند.
شرح آیه ۲۴ سوره مبارکه نساء توسط حجت‌الاسلام قرائتی
تواضع و درخواست رحمت از خدا برای پدر و مادر
۱- فرزند در هر موقعیتي که هست، باید متواضع باشد و کمالات خود را به رُخ والدین نکشد. «وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ»
۲- تواضع در برابر والدین، باید از روي مهر و محبت باشد، نه ظاهري و ساختگي، یا براي گرفتن اموال آنان. «وَ اخْفِضْ لَهُما ... مِنَ الرَّحْمَةِ»
۳- فرزند باید نسبت به پدر مادر، هم متواضع باشد، هم برایشان از خداوند رحمت بخواهد. «وَ اخْفِضْ ... وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما»
۴- دعاي فرزند در حقّ پدر و مادر مستجاب است، وگرنه خداوند دستور به دعا نمي‌‏داد. «وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما ...»
۵- دعا به پدر و مادر، فرمان خدا و نشانه‏ شکرگزاري از آنان است. «قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما ...»
۶- در دعا از کلمه «رَبِّ» غفلت نکنیم. «قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما»
۷- رحمت الهي، جبران زحمات تربیتي والدین است. «رَبِّ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانِی» گویا خداوند به فرزند مي‌‏گوید: تو رحمت خود را دریغ مدار، و از خدا نیز استمداد کن که اداي حقّ آنان از عهده‏ تو خارج است.
۸- گذشته‏ خود، تلخي‏‌ها و مشکلات دوران کودکي و خردسالي را که بر والدین تحمیل شده است از یاد نبرید. «کَما رَبَّیانِی صَغِیراً»
۹- پدر و مادر باید بر اساس محبّت فرزندان را تربیت کنند. «ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانِی»
۱۰- انسان باید از مربّیان خود تشکّر و قدرداني کند. «ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانِی»
آیه ۲۵ سوره مبارکه اسراء
«رَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِما فِی نُفُوسِکُمْ إِنْ تَکُونُوا صالِحِینَ فَإِنَّهُ کانَ لِلْأَوَّابِینَ غَفُوراً» پروردگارتان به آنچه در درون شماست، آگاه‏‌تر (از خودتان) است. اگر صالح باشید، قطعاً او آمرزنده توبه‌کنندگان است.
شرح آیه ۲۵ سوره مبارکه نساء توسط حجت‌الاسلام قرائتی
پیام‌‏هایی از آیه ۲۵ سوره نساء
۱- از شئون ربوبیت خداوند، آگاهي اوست. «رَبُّکُمْ أَعْلَمُ»
۲- انگیزه ما در هر کار و در خدمت به والدین زیر نظر اوست. «رَبُّکُمْ أَعْلَمُ ...»
۳- صلاحیت‏‌ها مربوط به درون و انگیزه‏‌هاست. «فِی نُفُوسِکُمْ إِنْ تَکُونُوا صالِحِینَ»
۴- اگر دل و درون، صاف و صالح باشد، دَر توبه باز است. «تَکُونُوا صالِحِینَ ... لِلْأَوَّابِینَ غَفُوراً»
۵- توبه‏ خود را با انابه‏ پي‌درپي انجام دهیم. «اوابین»
۶- خداوند بخشاینده است، امّا شرط برخورداري ما از مغفرت الهي، توبه است. «إِنْ تَکُونُوا صالِحِینَ ... لِلْأَوَّابِینَ غَفُوراً»
۷- اگر از روي ناداني برخورد نامناسبي با والدین داشته‏‌ایم، با توبه مي‌‏توانیم رحمت خدا را جلب کنیم. «صالِحِینَ ... غَفُوراً» (با توجّه به آیه‏ قبل)
۸- عفو و بخشش الهي از شئون ربوبیت اوست. «رَبُّکُمْ ... غَفُوراً»
۹- یکي از نشانه‏‌هاي صالح بودن انسان، توبه کردن است. «إِنْ تَکُونُوا صالِحِینَ ... لِلْأَوَّابِینَ‏»
۱۰- گاهي از افراد صالح نیز لغزشي سر مي‌‏زند، که البتّه باید این کوتاهي‏‌ها را با توبه جبران کرد. «إِنْ تَکُونُوا صالِحِینَ ... اوابین‏»
پی‌نوشت‌ها
[۱] . تفسیر نورالثقلین
[۲] . تفسیر نمونه
[۳] . تفسیر مجمع‏‌البیان
[۴] . تفسیر فرقان
[۵] . کافي، ج ۲، ص ۱۵۷
[۶] . مریم، ۳۹
[۷] . مریم، ۱۴
[۸] . بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۹۵
[۹] . تفسیر نورالثقلین
[۱۰] . حج، ۷۸
فارس
انتهای پیام/